Slaap- en kalmeringsmiddelen

Voldoende slaap is noodzakelijk om overdag goed te kunnen functioneren. Twee of drie korte onderbrekingen per nacht, die je je meestal niet herinnert, is normaal. Wanneer (opnieuw) in slaap vallen een probleem vormt, is er sprake van een slaapstoornis. Slaapstoornissen komen voor bij éénderde van de volwassen bevolking en kunnen het dagelijks functioneren ernstig belemmeren.

Gedurende de normale slaapcyclus worden verschillende slaapstadia doorlopen, namelijk: de inslaapperiode, de lichte slaap, de diepere slaap (REM-slaap) en de diepste slaap. De slaapduur kan over het algemeen variëren van vijf tot tien uur, afhankelijk van de persoon en de leeftijd.

Slaapmedicatie

Slaapmiddelen (hypnotica) zijn in staat slaap op te wekken en/of gedurende een bepaalde tijd te onderhouden. Slaapmiddelen zorgen onder andere voor verkorting van de inslaaptijd, verlenging van de slaapduur en vermindering van het aantal wekperioden.

Hoe slaapmiddelen precies werken, is niet bekend. Wel weten we dat de meeste slaapmiddelen ook angst onderdrukken, epileptische aanvallen verminderen en de spieren ontspannen.
We kunnen de slaapmiddelen verdelen in twee groepen: de benzodiazepinen en de overige hypnotica.

•  Benzodiazepinen – in de volksmond benzo’s – worden tegenwoordig het meest gebruikt. Sommige middelen werken slechts een paar uur, andere werken relatief lang. Omdat er snel gewenning ontstaat, mogen ze niet langer dan 14 dagen achtereenvolgens worden genomen. Benzodiazepinen geven bijwerkingen als een verminderd reactievermogen, afvlakking van gevoelens, depressie, vermoeidheid, minder zin in seks en duizeligheid.
  Normaal worden benzo’s door een dokter voorgeschreven bij psychische klachten. Maar gebruikers nemen benzo’s ook voor het ontspannende effect of om te slapen. Dit gebruik is meestal niet op recept van een dokter.
• Melatonine is een hormoon dat door het lichaam zelf wordt aangemaakt. Het wekt slaperigheid op en verlaagt de lichaamstemperatuur. Melatonine is ook zonder recept verkrijgbaar en geeft bijwerkingen als hoofdpijn, keelontsteking, rugpijn en een zwak gevoel.
• Chloralhydraat behoort ook tot deze groep, maar wordt zelden meer meer voorgeschreven vanwege het grote risico op vergiftiging bij overdosering.

Er zijn enkele tientallen verschillende benzo’s. De effecten verschillen per benzo. De ene benzo remt voornamelijk angst terwijl een andere benzo juist meer slaperig maakt.

De meeste gebruikers ervaren een suffig en slaperig gevoel wat lijkt op het effect van alcohol. Gebruikers worden wat rustiger en hun lichaam ontspant zich.

Benzo’s geven meestal geen kater maar werken vaak wel erg lang door. De dag na het gebruik kan iemand zich wazig voelen. Daarom is het vaak niet toegestaan om de dag na het gebruik van een benzo een voertuig te besturen.

Lichamelijk

• Langzamere ademhaling en hartslag
• Verlaagde lichaamstemperatuur
• Spierverslapping
• Wazig zien
• Makkelijker (in)slapen
• Rustiger
• Sufheid
• Hoofdpijn
• Vermoeidheid
• Duizeligheid

 Geestelijk

• Ontspanning
• Sufheid, slaperigheid
• Minder interesse
• Zelfoverschatting
• Afname concentratie- en reactievermogen
• Katterig of leeg gevoel
• Somberheid
• Minder interesse in seks
• Angsten, nervositeit en zorgen verdwijnen tijdelijk
• Geheugenverlies

Benzo’s hebben op de korte termijn vaak voordelen; je voelt je rustiger, je slaapt weer beter, je problemen verdwijnen even naar de achtergrond. Op de langere termijn doen de risico’s van gebruik zich steeds sterker gelden. Dit zijn onder meer:

• Steeds meer nodig hebben voor hetzelfde effect
  Bij het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen treedt tolerantie op; het lichaam went er snel aan. Na verloop van tijd is er een hogere dosis nodig om hetzelfde effect te bereiken. Dit kan al gebeuren na twee weken continu gebruik.
• Ongelukken
  Door het spierverslappende en versuffende effect is de kans op ongelukken groter. Vooral bij ouderen komen valpartijen voor.
• Verkeer
  Benzodiazepinen zijn van invloed op het reactie- en concentratievermogen en dus gevaarlijk in het verkeer. Eventuele sufheid gaat na verloop van tijd wel over, maar dat is bedrieglijk. Na het gebruik van benzodiazepinen ben je minder alert en reageer je minder snel.
• Verdoezelen van de problemen
  Gebruik van benzodiazepinen lossen geen problemen op, maar verdoezelen ze. Slaapproblemen en spanningsklachten zijn signalen die duidelijk maken dat er iets niet in orde is. Het risico bestaat dat iemand niet meer kijkt naar de oorzaken van de problemen en niet tot een oplossing komt.
• Overdosis
  Als benzodiazepinen in hoge doseringen worden gebruikt of worden gecombineerd met alcohol, kan de ademhaling gevaarlijk langzaam worden of zelfs stoppen.
• Verslaving
  Veel mensen raken geestelijk en lichamelijk afhankelijk van slaap- en kalmeringsmiddelen. Ze verlangen steeds sterker naar het middel en voelen zich niet meer prettig zonder. Stoppen levert problemen op: mensen voelen zich ellendig. Problemen die zijn weggedrukt door de benzodiazepinen komen weer in alle hevigheid naar boven. Hierdoor ontstaat de neiging om weer te gaan gebruiken.
• Ontwenningsverschijnselen bij stoppen
  Het gebruik van benzo’s leidt tot lichamelijke afhankelijkheid. Wanneer iemand stopt na langdurig gebruik kunnen ontwenningsverschijnselen ontstaan: hoofdpijn, zweten, duizeligheid, trillen, misselijkheid, benauwd zijn.
• Veranderingen in persoonlijkheid
  Bij langdurig gebruik van benzo’s kan de persoonlijkheid veranderen; gevoelens van liefde, blijdschap en genieten raken verdoofd. Het leven lijkt vlak en kleurloos. De gebruiker wordt steeds onverschilliger en heeft steeds minder belangstelling voor andere zaken.

Stoppen met het gebruik van benzo’s levert veel gezondheidswinst op alle fronten op. Lichamelijk zul je je beter gaan voelen. Je bent alerter en helderder. Je hebt meer energie en ruimte om met je problemen aan de slag te gaan. Ook op sociaal gebied zul je veranderingen ervaren. Zo zul je meer open staan voor je omgeving en zal de interesse in je omgeving toenemen waardoor het contact met mensen in je omgeving zal verbeteren.

Afhankelijk van het gebruikte middel zijn slaap- en kalmeringsmiddelen 12 uur tot twee weken na gebruik in de urine aantoonbaar.

Veel slaap- en kalmeringsmiddelen vallen onder de Geneesmiddelenwet, maar staan ook op lijst II van de Opiumwet.

In veel landen is het bezit van benzodiazepinen verboden. Benzodiazepinen kunnen niet zomaar meegenomen worden naar het buitenland. Voor de meeste Europese landen (de Schengenlanden) is een geneesmiddelenverklaring nodig. Voor andere landen moet contact worden opgenomen met de ambassade of het consulaat van het betreffende land in Nederland. Elk land heeft namelijk een eigen beleid als het gaat om het invoeren van geneesmiddelen voor persoonlijk gebruik.

Het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen kan schadelijk zijn voor de baby. Van sommige benzodiazepinen is bekend dat ze meer kans geven op aangeboren afwijkingen. Gebruik tijdens de laatste drie maanden van de zwangerschap veroorzaakt afkickverschijnselen bij de pasgeboren baby. Bij borstvoeding komt een belangrijk deel van de werkzame stof in de moedermelk terecht.

Zelfstandig stoppen met benzodiazepinen kan wanneer je ze gebruikt tegen slaapklachten, angst of onrust. Bij de volgende aandoeningen is het niet nodig of verstandig om (zelfstandig) te stoppen of te minderen:

• epilepsie
• bepaalde psychiatrische aandoeningen, zoals psychose of manie
• spierspasmen
• afbouwen alcoholverslaving of andere vorm van verslaving

Stop of minder in deze gevallen niet zonder overleg met jouw arts. Als je twijfelt, kun je wel contact opnemen of inschrijfven voor de internetbehandeling en dan kijken we samen wat verstandig is.

Slaapmiddelen en verdovende middelen als alcohol, hasj/wiet, GHB, heroïne versterken elkaars dempende werking. Deze middelen moeten door de lever worden afgebroken. Dit kan door de combinatie langzamer gaan dan normaal wat een te hoge dosis van het medicijn of drug in het bloed kan veroorzaken. Het gevolg hiervan is dat er bijwerkingen kunnen ontstaan zoals

• oriëntatieproblemen
• moeheid
• ernstige ademhalingsproblemen

Het kan zelfs leiden tot coma of de dood.

Op de langere termijn vergroot het de kans op geheugenverlies en verslaving.

Het is goed mogelijk dat de benzodiazepinen in combinatie met stimulerende middelen zoals speed, cocaïne en xtc minder goed werken. Er is niet bekend dat de combinatie extra gevaarlijk is, maar toch is voorzichtigheid geboden. Je bent bij gecombineerd gebruik je eigen proefkonijn en om die reden raden we het gebruik ook af. Het kan tot onvoorspelbare effecten leiden.

Het gebruik van stimulerende middelen en slaapmiddelen tegelijkertijd is niet erg zinvol, omdat ze tegenovergestelde effecten hebben. Sommige gebruikers nemen benzodiazepinen om in slaap te kunnen vallen na bijvoorbeeld speed, maar dit geeft extra gezondheidsrisico’s en het idee kan ontstaan dat je niet meer kunt slapen zonder benzodiazepinen.

Benzodiazepinen zijn medicijnen met een rustgevende en ontspannende werking.  Andere namen voor benzodiazepinen zijn:

• ‘pammetjes’ (de naam eindigt meestal op ‘pam’)
• slaappillen
• kalmeringspillen
• benzo’s.

Benzodiazepinen bestaan sinds de jaren 60. Ze werden toen gebruikt als slaapmiddel en/of kalmeringsmiddel. In het begin dacht men dat benzo’s veilig waren en dat er weinig nadelen aan het gebruik ervan kleefden. Sinds de jaren 80 is daar verandering in gekomen. Toen werd bekend dat benzo’s verslavend zijn en dat ze wel degelijk bijwerkingen hebben.

Er zijn veel soorten benzodiazepinen. Enkele voorbeelden zijn: Oxazepam (Seresta), Diazepam (Valium),  Lorazepam (Temesta) en Alprazolam (Xanax). De snelheid van inwerkingtreding en werkingsduur verschilt per middel. Zo zijn er kortwerkende en langwerkende benzo’s. Langwerkende benzo’s hebben meer tijd nodig om werkzaam te worden na inname en blijven vervolgens ook relatief lang in het lichaam.

Volgens de richtlijnen van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) mogen benzo’s niet te lang voorgeschreven en gebruikt worden:

• bij slaapproblemen: maximaal twee weken
• bij spanning, angst en onrust: maximaal twee maanden

Afhankelijk van klachten en situatie (zoals leeftijd, etnische afkomst en medicijngebruik) zal de arts een bepaalde dosering voorschrijven.

Het lichaam stelt zich in op het verwerken van benzodiazepinen. Daardoor merk je steeds minder van de ontspannende werking. Op den duur heb je steeds meer benzodiazepinen nodig om die prettige roes te voelen. Dit heet gewenning of tolerantie. Het betekent ook dat het lichaam ontregeld kan raken wanneer je acuut stopt met het slikken van benzo’s. Er kunnen ontwenningsverschijnselen optreden die meestal na een paar weken weer verdwijnen.

Voorbeelden van ontwenningsverschijnselen:

• Je kunt weer last krijgen van de klacht waarvoor je ooit naar de dokter ging toen je met de benzodiazepinen bent begonnen, bijvoorbeeld angstklachten of slapeloosheid.
• Je kunt last krijgen van nieuwe klachten zoals: hoofdpijn, trillen, duizeligheid, zweten, moeite met praten of scherp zien, benauwdheid en spierpijn.
• Je stemming en gedrag kunnen veranderen. Zo kun je last krijgen van prikkelbaarheid, angst, onrust, nachtmerries en depressieve gevoelens.
• Je kunt last krijgen van overgevoeligheid voor licht, geluid of aanraking.

Deze verschijnselen zijn tijdelijk. Als je er last van krijgt, zal het minder worden naarmate je langer gestopt bent. Meestal zijn deze verschijnselen na een paar weken verdwenen.

Zelden treden er bij het afbouwen zeer ernstige verschijnselen zoals verwardheid, hallucinaties of epileptische aanvallen op. Neem bij twijfel altijd contact op met de (huis)arts.

Belangrijk is dus om niet van het ene op het andere moment te stoppen met het gebruik van benzo’s maar om het gebruik langzaam volgens een goed schema af te bouwen. Dan zul je minder last van ontwenningsverschijnselen hebben.

Hieronder kun je een aantal tips vinden die je kunnen helpen als je bij het afbouwen van het gebruik van benzo’s.

• Noteer een maand lang je gebruik
  Noteer hoeveel je gebruikt, wanneer en waarom. Na deze maand bekijk je of er een bepaald patroon in je gebruik zit.
• Doorbreek je patroon
  Maak een lijstje van de redenen waarom je wilt minderen of stoppen. Bewaar dit lijstje ergens waar je het regelmatig tegenkomt.
• Kijk of er alternatieven zijn voor de benzo’s
  Zou je iets anders kunnen bedenken om het doel van de benzo te bereiken? Misschien helpt het als je meer rust momenten in je dag plant, meer gaat sporten of gezonder gaat eten. Bij slaapproblemen kun je denken aan op vaste tijden naar bed te gaan. Bij pijn aan ijspacks.
• Maak afspraken
  Spreek van tevoren met jezelf of met anderen af hoeveel je maximaal wilt gebruiken en wanneer.
• Zoek steun
  Samen sta je sterk. Vraag je omgeving daarom om steun.
• Bezoek een zelfhulpgroep
  Je kunt ook hulp zoeken bij een zelfhulpgroep. Hiervoor kun je contact opnemen met Intact Herstel en Zelfhulp. Ook is er de mogelijkheid om deel te nemen aan het forum voor lotgenotencontact van ‘Benzodebaas’. Het forum is voor iedereen toegankelijk, ook voor mensen die (nog) niet in behandeling zijn bij Tactus.
• Vraag om hulp
  Lukt het niet? Krijg je last van lichamelijk of mentale klachten als je stopt? Je hoeft er echt niet alleen voor te staan. Meld je aan voor hulp! Is deze stap te groot? Je kunt altijd contact met Tactus Verslavingszorg opnemen om advies te vragen en te bespreken hoe wij je verder kunnen helpen.

Als je slecht slaapt, is dit niet in één keer op te lossen. Het is belangrijk om andere gewoonten omtrent je slaap aan te wennen. Dit kost tijd. Om resultaat te boeken, is het belangrijk om de tips langere tijd strikt toe te passen, óók in de weekend!

• Niet te laat/ teveel eten, geen koffie/thee/alcohol/ sigaretten voor het slapengaan.
• Lichaamsbeweging bevordert een gezond slaappatroon. Het hoeft hierbij helemaal niet te gaan om extreme inspanningen. Matige inspanning, bijvoorbeeld wandelen, fietsen, gymnastiekoefeningen en touwtjespringen, gedurende een kwartier tot een uur, drie tot vijf maal per week, is voldoende.
• Ga pas naar bed als je je slaperig voelt.
• Doe in bed niets anders dan slapen (niet naar de televisie kijken, niet lezen, niet piekeren); seksuele activiteiten vormen de uitzondering op deze regel.
• Als je na ongeveer 10 minuten niet slaapt, ga dan naar een andere kamer. Je hoeft niet op de klok te kijken; het is de bedoeling dat je in bed niet lang wakker ligt, zodat je je bed weer uitsluitend met slapen in verband brengt. Blijf net zo lang in de andere kamer als je wilt. Ga pas naar bed terug als je je zich slaperig voelt. Kun je opnieuw niet inslapen, herhaal dan de procedure.
• Als je ’s nachts opstaat, zorg er dan voor dat je bezigheden niet al te nuttig of al te plezierig zijn.
• Vermijd al te inspannende of opwindende bezigheden vóór het slapen gaan.
• Sluit elke avond, voordat je naar bed gaat, af met een vast ‘ritueel’, bijvoorbeeld het huis afsluiten, de kamer opruimen, een glas melk drinken, een douche nemen. Voer de diverse handelingen steeds in dezelfde volgorde uit.
• Sta iedere morgen (ook in het weekend) op hetzelfde tijdstip op, onafhankelijk van het aantal uren dat je hebt geslapen.
• Doe liever geen dutjes overdag. Is dit niet te vermijden, doe dit dan op een vast tijdstip.

Wanneer iemand gedurende langere tijd slecht slaapt en daardoor overdag slecht functioneert spreken we van een slaapprobleem. Er kan dan overdag sprake zijn van vermoeidheid, prikkelbaarheid en moeite met concentratie.

Slecht slapen kan verschillende oorzaken hebben, bijvoorbeeld:

• spanningen of zorgen
• lichamelijke klachten zoals pijn, jeuk en benauwdheid
• onregelmatig werk of vliegreizen
• middagdutjes die de slaapbehoefte ’s nachts verminderen
• koffie of sigaretten voor het slapen gaan
• alcoholgebruik: hierdoor slaap je sneller in maar de kwaliteit van de slaap is minder
• vergaderingen of sporten in de late avond.

Het is verstandig om eerst te kijken of er een oorzaak te vinden is voor het slaapprobleem. Soms blijkt het voldoende te zijn om enkele tips aan te houden. Vaak zijn slaapproblemen tijdelijk en gaan deze na verloop van tijd vanzelf weer over.

Benzodiazepinen vormen geen oplossing voor slaapproblemen. Ze verminderen alleen tijdelijk de klachten. Bij dagelijks gebruik neemt na een aantal weken de werkzaamheid al af. Ook is de kwaliteit van slaap minder in vergelijking met ‘slapen zonder pillen’. Met name heb je minder REM-slaap, die juist zo belangrijk is om indrukken te verwerken en geestelijk uit te rusten. Iedereen kan slapen zonder benzodiazepinen. Alleen gaat dat soms niet vanzelf. Lukt het niet om zelfstandig deze gewoonte te doorbreken, aarzel dan niet om hulp te zoeken.