In een virtueel, bruin kroegje oefenen rokers de sigaret gedag te zeggen

Op de Universiteit Twente ontwikkelen wetenschappers een VR-bril die rookverslaafden moet helpen te stoppen. In een virtuele wereld vol verleidingen – cafés, restaurants, maar ook de achtertuin – willen de onderzoekers het gedrag van verslaafden meten én veranderen.

“Kijk, zet de bril maar op”, zegt Joanneke van der Nagel, psychiater en wetenschapper aan de afdeling Human Media Interaction van de UTwente. Wat op het computerscherm nog een simpele straat was, verandert ineens in een bijna levensechte omgeving. 

Als je rookverslaafd bent, zitten in zo’n omgeving overal uitdagingen, legt Van der Nagel uit. “Loop maar even door”, wijst ze, “daar, dat café in.” In het bruine kroegje zitten mensen bij elkaar, kletsend, velen met een sigaret in een hand. De walm komt je tegemoet. Links wacht de verkoper; op de toonbank liggen al enkele pakjes sigaretten klaar. “Kies maar”, zegt de onderzoeker. “Steek je ‘m op, of gooi de sigaret weg in de prullenbak daar in de hoek?”

Veelvoorkomende verleidingen

Met de bril willen de onderzoekers op een nieuwe manier rookverslaving tegen gaan. “Patiënten oefenen in alledaagse situaties veelvoorkomende verleidingen af te wijzen”, zegt promovendus Simon Langener, die naast Van der Nagel zit. Dat betekent: nee zeggen tegen die vriendelijke man die een sigaret aanbiedt, bijvoorbeeld, of een borrelplank op het terras verorberen zónder de gebruikelijke sigaret erbij. Het is het eerste onderzoek in Nederland dat VR gebruikt om rookverslaving tegen te gaan. 

“Het gaat erom dat je meer doet en minder praat”, vertelt Langener. “Daarmee merken mensen direct het effect van hun gedrag. Dat is voor de behandelaar ook fijn. Zij zien veel sneller of tips helpen in de praktijk.”

Onbewuste gedrag

De wetenschappers verzamelen met de bril ook informatie over het onbewuste gedrag van rookpatiënten. Langener: “Wanneer stijgt hun hartslag, bijvoorbeeld, of wanneer blijven hun ogen het langst hangen op een sigaret? Waar kijken ze het vaakst naar terug? Dat zijn allemaal indicaties van prikkels die rookgedrag stimuleren.”

In totaal doen 60 patiënten de komende maanden mee met de therapie. Allen zijn ze hardnekkig verslaafd. Van der Nagel: “Denk aan mensen die er ondanks hun longaandoening niet in slagen om te stoppen. En patiënten uit kwetsbare groepen, zoals mensen met psychiatrische aandoeningen en verstandelijke beperkingen. We wilden het onszelf niet te makkelijk maken en ons richten op de mensen die het hardst nodig hebben.” 

Leuker dan ‘gewone’ praattherapie

Maar, voegt ze toe: “We sluiten niet uit dat we in de toekomst een grotere groep kunnen bereiken. Jongeren, bijvoorbeeld, die dit veel leuker vinden dan ‘gewone’ praattherapie.”

Want leuk, zo blijft de VR-bril voor een niet-verslaafde toch vooral aanvoelen. Het is mogelijk een pijltje op het dartbord te gooien, of een potje badminton te spelen in de achtertuin. “Dat is om de patiënten afleiding te geven, als ze het moeilijk hebben”, vertelt Van der Nagel. “Maar je ziet direct dat jij daar als niet-roker heel anders mee omgaat.”

Spel of niet, de onderzoeker heeft vertrouwen in het project. “Er is al meer onderzoek gedaan naar VR bij andere aandoeningen”, vertelt ze. “Bij hoogtevrees, fobieën, of traumabehandeling bijvoorbeeld. Dat werkte erg goed.” Van der Nagel: “Hoewel ons onderzoek in de kinderschoenen staat, geeft dat hoop voor ons onderzoek.”