Het Muziekblok: zes weken werken aan herstel met muziek

Sinds maart 2025 is het Muziekblok een vast onderdeel van het behandelprogramma in de intensieve behandelkliniek van Tactus in Zutphen. Het initiatief komt van beeldend therapeut Marjan Helmich, die muziek inzet als laagdrempelig en krachtig middel bij herstel. In zes weken worden thema’s als contact maken, plannen, zelfzorg, omgaan met trek, gedachten en gezonde coping gekoppeld aan muziek.

“Muziek komt direct binnen,” vertelt Marjan. “Je zet het aan en het doet meteen iets in je lijf. Herinneringen poppen op, gevoelens komen los. Dat maakt het zo’n krachtig hulpmiddel in herstel.”

Van pilot naar vast programma

Het Muziekblok begon als pilot, voortkomend uit eerdere muziekavonden in de kliniek. Marjan merkte hoeveel impact die hadden op cliënten en vond dat muziek structureel onderdeel moest worden van de behandeling. “Gerrit Kroes (manager IBK) vroeg me: ‘Kan je dit onderbouwen?’, dus heb ik een volledig draaiboek gemaakt,” vertelt ze. “Nu zit het blok vast in het programma en kunnen andere therapeuten het ook gebruiken.”

Volgens Marjan verdient muziek een grotere plek binnen Tactus. “We hebben beeldend en motorisch therapeuten, maar geen muziektherapeuten. Dat vind ik echt een gemis. Muziektherapie kan op elke locatie aanslaan.”

Weer leren voelen

In het Muziekblok staat ervaren centraal: luisteren, maken, delen en reflecteren. Muziek helpt cliënten om emoties te reguleren en te verwoorden. “Muziek betekent veel voor mensen in herstel,” zegt Marjan. “Het helpt bij het weer gaan voelen. In plaats van emoties wegdrukken of verdoven met middelen, leren mensen hun gevoelens toe te laten en te benoemen.”

Cliënten kiezen vaak muziek die aansluit bij hun stemming. Dat roept niet alleen herinneringen op, maar ook herkenning bij anderen. “Zo ontstaat verbinding in de groep,” legt Marjan uit. “Je voelt: ik sta hier niet alleen in.” Daarnaast leren cliënten bewust omgaan met muziek. “Je kunt muziek gebruiken om bij je gevoel te blijven, maar ook om je stemming te veranderen. Juist als je je somber voelt, kan een upbeat nummer je helpen om weer in beweging te komen.”

Muziek maken met AI

Een bijzondere werkvorm binnen het Muziekblok is het gebruik van AI. Met een app kunnen cliënten hun eigen muziek laten genereren door stijl, instrumenten en tekst in te voeren. “Ook mensen die niet muzikaal zijn, kunnen zo toch iets creëren dat hun gevoel weerspiegelt,” vertelt Marjan. “Dat werkt enorm versterkend.” Daarnaast wordt er ook live muziek gemaakt. Marjan speelt piano en ukelele, en cliënten mogen hun eigen instrument meenemen. “Het gaat om samen beleven, afstemmen en in het hier en nu zijn.”

“Muziek raakt direct de kern”

Twee deelnemers, Gert en Hans (namen gefingeerd), herkennen die kracht direct. Hans: “Muziek doet veel met emoties. Je kunt er blij, verdrietig of juist ongemotiveerd van raken. Dan zit je gelijk bij de kern: muziek doet iets met mensen. Als je kijkt naar de behandeling van verslaving of stoornissen, dan heeft dit altijd te maken met emoties en ervaringen. Als je weet welke belangrijke plek muziek voor veel mensen inneemt, is het ook niet verwonderlijk dat het veel bij mensen losmaakt. Voor Gert is muziek al lang belangrijk: “Ik luister veel muziek en het werkt vaak therapeutisch. Laatst heb ik met AI zelf een nummer gemaakt. Dat gaf precies weer hoe ik me voelde.”

Spiegel én trigger

Muziek kan ook confronterend zijn. Sommige nummers zijn voor cliënten verbonden aan hun gebruik en kunnen trek oproepen. Gert vertelt: “Er zijn liedjes die ik vroeger onder invloed vaak hoorde. Als ik die nu hoor, kan ik trek krijgen.” Hans vult aan: “Juist dat is hier helpend. Je zit in een veilige omgeving en kunt die gevoelens onderzoeken, zonder ernaar te handelen. We kijken er samen naar.”

Volgens Hans is dat kenmerkend voor de aanpak van Tactus. “Ik heb al veel therapieën gehad, maar hier wordt ook buiten de gebaande paden gewerkt. Dat maakt deze behandeling zo waardevol.” In de groep zorgt het delen van muziek bovendien voor extra verbinding. Hans: “Als iemand een nummer laat horen, leer je die persoon beter kennen, ook zonder woorden.”

Gelijkwaardigheid

Voor Marjan is het Muziekblok ook bijzonder door de gelijkwaardigheid tussen behandelaar en cliënt. “Ik doe zelf ook mee in de werkvormen. Ik voel dingen, vind dingen spannend, maak processen mee. We ontmoeten elkaar als mens en lopen samen een stukje op.” Volgens Marjan is dat de essentie van muziektherapie: “Het verbindt hoofd, hart en lichaam. We zijn meer dan alleen denkende wezens. We voelen, bewegen en beleven.”