Tactus 125 jaar verslavingszorg: hoe het allemaal begon

We vieren dit jaar het 125 jarig jubileum van Tactus. Maar hoe is het nou begonnen? Eind 19de eeuw en vooral in het begin van de twintigste eeuw namen de drankbestrijdingsorganisaties het initiatief om aparte hulpvoorzieningen op te zetten voor zoals men het toen noemde – drankzuchtigen. De meeste moesten echter na verloop van tijd – door geldgebrek en/of door een tekort aan patiënten – hun poorten sluiten.

Asiel voor drankzuchtigen

Door christelijke drankbestrijders werd in 1917 in Beekbergen ‘Het Hietveld’ opgericht voor drankzuchtige mannen. In 1926 was het alweer dicht. Veel succesvoller was het tehuis voor vrouwelijke alcoholisten dat in 1900 was opgericht door de vrouwelijke drankbestrijders.

In 1897 deed freule Henriëtte Sarah Hartsen (1860-1946) inspiratie voor sociale arbeid op bij het Leger des Heils in Londen. Het Leger was een van de eerste organisaties die drankbestrijding koppelde aan praktische hulpverlening. Twee jaar later was mevrouw Hartsen betrokken bij de oprichting van de Nederlandse Christen Vrouwen Geheelonthouders Unie, die zich van meet af aan ook een concreet doel stelde: de oprichting van een ‘asyl’ voor de opvang van alcoholisten.

In 1900 werd in Hilversum het asiel geopend in het ‘rusthuisje’ bij de woning van mevrouw Hartsen. Later verhuisde het centrum, eerst naar een villa in Hilversum, om in 1911 voor lange tijd gevestigd te worden in een prachtig landhuis in Beekbergen. Het centrum kreeg toen de naam van Uniehuis. Het huis in Beekbergen lag in een landelijke omgeving. De tuin bood gelegenheid voor wandelingen en werkzaamheden, zoals de teelt van vruchten en de verzorging van kleinvee.

Redding van vrouwen

Bij de opening in 1900 waren er 36 plaatsen voor zowel mannen als vrouwen. Maar al snel beperkte het centrum zich uitsluitend tot vrouwelijke alcoholisten. Mevrouw Hartsen was jarenlang directrice. Bij de behandeling, zo daar in onze moderne opvattingen al sprake van was, baseerde men zich op het evangelie. Tientallen jaren werden de vrouwen ‘opgevoed’ door bijbellezingen, verplichte groepswandelingen, huishoudelijk werk en niet te vergeten gezang.

De redding van de vrouwen vereiste niet alleen geheelonthouding maar in de eerste plaats bekering tot het evangelie, – psychologische behandelvormen werden nog nauwelijks toegepast. Op het vierde Christelijk Congres tegen het Alcoholisme (1926) gaf mevrouw Hartsen duidelijk aan wat zij van de verzorgsters verwachte: ‘zelfverloochening, geduld en bovenal geloof en liefde’.

De overheid verstrekte voor het Uniehuis geen subsidie, maar was wel bereid de helft van de verpleegkosten van een klein aantal ‘onvermogenden’ voor haar rekening te nemen. Het Uniehuis maakte gebruik van de mogelijkheden om zich te laten erkennen als reclasseringsinstelling, – hierdoor konden voorwaardelijk veroordeelden door Justitie naar het huis worden ‘opgezonden’.  

In 1939 verhuisde men naar het pand aan de Jachtlaan in Apeldoorn. Tussen 1940 en 1945 was het evacuatieadres weer in Beekbergen omdat de Duitse bezetters in die tijd het pand aan de Jachtlaan bewoonden. Er werden in die tijd nauwelijks nieuwe cliënten aangemeld.  

Hoe het verder ging

Na de Tweede Wereldoorlog werd het centrum omgedoopt tot de Huize Henriëtte. In 1987 fuseerde de Henriëtte Hartsenkliniek met de klinieken (Johannes Wier-huis) in Enschede en Rekken tot IVON (Instituut Verslavingszorg Oost Nederland). Het onderdeel bestaat nog, nu gehuisvest in een aparte vrouwenafdeling in Zutphen, en is daarmee de oudste eenheid binnen Tactus. In het pand aan de Jachtlaan in Apeldoorn biedt Tactus sinds 1998 forensische verslavingszorg (Piet Roordakliniek).

Deze tekst is afkomstig uit het boek ‘Tactus 125 jaar verslavingszorg | 1900 – 1925’ – geschreven door dr. Jaap van der Stel. Je kunt dit boek bestellen via j.ooink@tactus.nl